Bestaande corporatiewoningen kunnen een mooie rol spelen in de klimaatadaptatie-opgave. De ontwerpstudie ‘Stad x klimaat – het gebouw als watermachine’ van BNA Onderzoek en de TU Delft geeft hier een spetterende verbeelding van. Door goed te kijken naar de kansen om onderhoud te koppelen aan waterberging en -gebruik, kan een enorme winst geboekt worden in zowel duurzaamheid als leefbaarheid.
Het artikel voor uitgave #2 2020 van het blad Ruimte + Wonen is in juni 2020 gepubliceerd.
Hoe komen we in de huidige tijd waarin de grote transitieopgaven iedere dag voor krantenkoppen zorgen, tot integrale vergezichten voor de ruimtelijke inrichting van ons land? Een werkwijze die vanaf de jaren ’80 is ontwikkeld – het ontwerpatelier – kan hierbij helpen. Wat is de rol van ontwerpend onderzoek als strategisch instrument in gebiedsontwikkeling? En welke lessen kunnen hieruit getrokken worden?
Het artikel voor uitgave #4 van het blad Ruimte + Wonen is in december 2019 gepubliceerd.
Twaalf hedendaagse tuinen van Nederlandse topontwerpers. De ene is het verlengstuk van de woonkamer, de andere speelt een spel met het omringende landschap. Sommige tuinen zijn stoer en stenig, andere juist zacht met veel beplanting.
Vertrekpunt voor dit boek was de lezingenreeks ‘Tuinarchitectuur nu!’, die gedurende meerdere jaren op initiatief van Frank de Josselin de Jong werd georganiseerd bij Architectuurcentrum Makeblijde in Houten. Hiervoor werden tuinontwerpers en landschapsarchitecten uitgenodigd en vertelden zij in duolezingen over hun vak.
De boeiende discussies over onder andere ‘de tuin als huiskamer’ versus ‘de tuin als overgang naar het landschap’ die hier werden gevoerd, waren de aanleiding om in een boek naar verdieping te zoeken. Voor ’Twaalf tuinen’ zijn – naast de ontwerpers – ook eigenaren geïnterviewd. In drie verdiepende essays wordt de betekenis van de tuin in de 21ste eeuw besproken.
Redactie: Paul Achterberg, Harry Harsema, Jutta Hinterleitner
Met bijdragen van Paul Achterberg, Modeste Herwig, Jutta Hinterleitner, Frank de Josselin de Jong, Lodewijk Wiegersma, Saskia de Wit
Uitgeverij Blauwdruk, december 2014, ISBN 978-90-75271-51-5, NUR 648
Jaar: 2013-2015, rol: cocreatieproces en uitvoering
In opdracht van woningcorporatie Parteon gingen Quirijn Kuchlein (beeldend kunstenaar) en ik in augustus, september en oktober 2013 een werkperiode in met de bewoners van de haakflat Poelenburg / Lobeliusstraat in Zaandam. Het doel was deze naoorlogse flat die veel gebreken kent maar ook een hoop sterke punten, met kleine maar doeltreffende ingrepen weer meer een ‘thuis’ te maken voor de bewoners.
De naoorlogse wijk waar ook deze flat toe behoort is ontworpen vanuit de ‘licht – lucht – ruimte’ – gedachte. Uitzicht, doorzicht en doorzon zijn belangrijk, er is frisse lucht op de galerijen en de gestapelde bouw maakt dat er veel groen overblijft rond de gebouwen. Deze kwaliteiten zijn nog steeds goed beleefbaar en de bewoners zijn er blij mee. Zo zetten ze bijvoorbeeld hun stoeltjes op de galerij terwijl ze hun kinderen op de speelplaats in de gaten houden.
Waar het vooral mis gaat zijn de entrees: te donker, vuil en naargeestige grauwe verf aan de muur. En geen verbinding of doorzicht naar de tuin er achter.
In de voorstellen aan de woningcorporatie zijn dus vooral verbeteringen voor de entrees opgenomen. Deze zijn uitgewerkt in een ‘stalenboek’, waaruit de corporatie kan putten en de komende jaren uit kan kiezen. De voorstellen richten zich op:
– het herstel van zichtlijnen
– het weghalen van toevoegingen die de oorspronkelijke architectuur verbergen
– het opvrolijken van de entrees op een terughoudende manier
Verschillende van de voorgestelde ingrepen zijn in 2014 gerealiseerd.
Het dorp Houten ontwikkelde zich vanaf de jaren zestig tot een stad van vijftigduizend inwoners. De stad Houten is een bedachte stad, een groeikern, een stad van planologen, stedenbouwkundigen, verkeerskundigen, landschapsarchitecten en architecten. Een stad met een opmerkelijk verkeerssysteem, met veel groen en met een zorgvuldig ontworpen openbare ruimte. Maar ook een stad die zijn dorpse karakter koesterde. Houten werd een volgroeide stad, met volwassen bomen, met jonge en met oudere mensen. Houten is een voorbeeldige stad waar het prettig wonen is.
Modelstad Houten is in deze publicatie in woord en beeld vastgelegd in essays en in portretten van belangrijke onderdelen van de stad. Waarom is Houten zo geslaagd? Wat zijn de bedreigingen en wat zijn de kansen? Ook een modelstad is aan verandering onderhevig. Het centrum krijgt inmiddels zijn eerste opknapbeurt.
De essays in het boek zijn geschreven door Sjoerd Cusveller, Frank de Josselin de Jong, Ivan Nio, Marinke Steenhuis en Jutta Hinterleitner.
Modelstad Houten is een publicatie van uitgeverij Blauwdruk en Architectuurcentrum Makeblijde.
Alterra Wageningen keek in het kader van het programma ‘Klimaat in de stad’ naar mogelijkheden de stad te verduurzamen. In samenwerking met het Milieucentrum Amsterdam is stadsdeel de Baarsjes (het meest dicht bebouwde en minst groene stadsdeel van Amsterdam) uitgekozen voor een pilot-project. Samen met de bewoners keken wij naar mogelijkheden voor een groenere, duurzamere maar ook aangenamere omgeving. De vraag was: hoe ver zouden we de bewoners mee kunnen krijgen in duurzame maatregelen? Hoe collectief of juist individualistisch wordt er gedacht?
In een workshop in de Openbare bibliotheek op het Mercatorplein werd een avond lang met een dwarsdoorsnede van de bevolking van de buurt geschetst en gepraat. De conclusie was: Bewoners willen best ver gaan in duurzame oplossingen, als dit maar gekoppeld is aan een breder doel – de algemene opwaardering van hun leefomgeving.
De uitkomsten zijn met deze posters gepresenteerd in de tentoonstelling ‘Stad voor straks’ bij architectuurcentrum ARCAM.
Het project ‘Mapping Houten’, doorgevoerd samen met kunstenaar Renée Beurskens, verleidt scholieren VO door middel van een GPS apparaat hun leefomgeving eens goed te gaan bekijken. Welke routes nemen zij van thuis naar school? Welke trajecten leggen zij af op een vrije middag met mooi weer? Waar ontmoeten ze elkaar? Hoe maken zij gebruik van hun woonplaats, de groeikern Houten? Op welke kronkelende paden bewegen zij zich door de stad? Met een GPS apparaatje op zak tekenden de jongeren een week lang hun routes op, en illustreerden deze met foto’s die zij onderweg maakten met hun mobiele telefoons. De routes werden vervolgens geïmporteerd in Google Earth – luchtfoto’s. Het doel was er achter te komen hoe de jongeren gebruik maken van de openbare ruimte, en wat zij nodig hebben: belangrijke informatie voor de gemeente en de ontwerpers betrokken bij de doorontwikkeling van Houten. De uitkomsten, foto-verslagen en verhalen van de jongeren, zijn gepresenteerd in de Openbare Bibliotheek Houten.
Mapping Houten was een project onder de vlag van Architectuurcentrum Makeblijde.
Wielwijk, een buitenwijk van Dordrecht, is een herstructureringswijk die langs de A16 ligt en te kampen heeft met fijnstof. In het kader van de komende herstructurering van de wijk werd er door een interdisciplinair team gekeken naar mogelijkheden het fijnstof met groen uit de lucht te halen. Dit team bestond uit Vincent Kuypers (Alterra Wageningen), architect André Oosterhuis, welzijnswerkers van de gemeente Dordrecht en de bewoners zelf.
Met de bewoners werd gewerkt aan een ontwerp voor groen in de wijk, dat ook als fijnstof-filter dient. Daarnaast werden ontwerptools ontwikkeld die ook elders kunnen worden toegepast.
De volgende ontwerptools zijn ontwikkeld:
– tools voor de stad
– tools voor langs de weg
– wetenswaardigheden over effectieve beplanting
Groen voor lucht is een project van Alterra Wageningen.
Op Utrecht Centraal war de planvorming voor het nieuwe station volop gaande. De projectgroep stelde zich ten doel ideeën aan te dragen voor een betere omgang met hemelwater: Een stationsdak (maar ook het dak van het grootste winkelcentrum van Nederland) vangt immers een enorme hoeveelheid water op, dat meer betekenis kan krijgen voor het gebied.
In een ontwerpend onderzoek werd door studenten van vier verschillende ontwerp- en technische opleidingen samengewerkt. De opgave was het ‘water’ in al zijn mogelijkheden onderzoeken en een zichtbare plek te geven in de grootstedelijke herinrichtingopgave voor het Utrechts Stationsgebied. Door verschillende experts te koppelen aan het project konden de visies ook getoetst worden aan de realiteit.
De uitkomsten zijn gebundeld in de publicatie ‘Perron H20 – een nieuw perspectief voor omgaan met water in het Stationsgebied Utrecht’.
Perron H2O is een project van Architectuurcentrum Makeblijde, waterschap de Stichtse Rijnlanden, Alterra Wageningen, IVAM/UVA, provincie Utrecht, drinkwaterbedrijf Vitens en tlu landschapsarchitecten.
Een zoektocht naar de ‘gebroken schakels’ in de groene verbindingen
In Malburgen wordt er fors geïnvesteerd in het opknappen van de naoorlogse woningen. Wat nog niet goed uit de verf komt is de openbare ruimte: Vooral in het westelijke deel van Malburgen, waar de hoge flats van de wijk Immerloo staan, is het openbaar gebied slecht ingericht. Het is er groen, maar er zijn te weinig stoepen, voet- en fietspaden. Ook zijn er te weinig routes naar de omliggende recreatiegebieden, de oever van de Rijn bijvoorbeeld.
Samen met mijn collega’s van tlu landschapsarchitecten hebben wij in een reeks workshops met bewoners uit Malburgen gekeken naar de ‘gebroken schakels’ in de verbindingen. Hierbij is gewerkt met ‘mental maps’, een schetstechniek waarbij mensen wordt gevraagd om uit hun hoofd een route te tekenen die ze goed kennen. Op deze route worden de obstakels aangeven: het stoplicht dat het nooit doet, de plek waar de stoep ineens ophoudt, het woonwagenkamp waar je niet doorheen kunt. Op basis van deze mental maps konden wij aanbevelingen doen voor kleine, maar doeltreffende ingrepen, die door de gemeente zijn meegenomen in de structuurplannen voor de wijk.
Betekenis van groen voor mensen in prachtwijken was een project van tlu landschapsarchitecten.
